ҚР Кәсіптік бағдар беру жүйесінің табысты дамуын тежейтін факторлар

Бұл бөлім ҚР-да кәсіптік бағдар беру саясатын қабылдау және іске асыру бойынша ең салмақты кедергілерді талқылауға арналған. Автор қазіргі уақытта кәсіптік бағдарлау саясатын тиісті деңгейде енгізу және іске асыру мүмкін болмайтын 5 негізгі себепті анықтайды.

Себеп 1.

Тиісті заңнамалық қамтамасыз етудің болмауы.

Республикада бүгінгі күні қандай ведомствоға – Білім және ғылым министрлігіне(БҒМ) не Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігіне (ДСӘДМ) кәсіптік бағдар беру қызметі бекітілгені және жүзеге асырылатыны толық түсініксіз. Осыған байланысты кәсіптік бағдар беру мәселелері бойынша осы ведомстволардың өкілдері көбінесе бір-біріне сілтеме жасайды және ел өңірлерінде не болып жатқандығы туралы толық ақпаратты білмейді. Бұл кедергінің себебі ҚР Кәсіптік бағдар беру қызметін реттейтін бірыңғай Ереженің болмауы болып табылады. Кәсіптік бағдарлау бойынша сапалы қызметтер көрсету бір министрлік немесе ведомство деңгейінде жүзеге асырыла алмайды. Бұл саясат әртүрлі секторлардың мүдделі тараптарының қатысуымен жалпы мемлекеттік тәсілді талап етеді. Мәселені тиімді шешу Мемлекеттік (ҚР БҒМ, ҚР ДСӘДМ, ҚР ИДМ, ҰКП), өңірлік (білім департаменттері мен басқармалары, өңірлік кәсіпкерлер палаталары) және жергілікті (мектептер, жұмыс берушілер) деңгейлерде кәсіптік бағдарлау жүйесін енгізуді және дамытуды көздейді.

Себеп 2.

Еңбек нарығы мен сұранысқа ие мамандықтар туралы өзекті ақпараттың болмауы.

Қазіргі заманғы еңбек нарығы және қазіргі заманғы білім беру нарығы қатты теңгерімсіз-

ровандар. ҚР ТжКБ мен ЖОО-да кадрлар даярлау экономиканың қажеттілігін ескермей жүргізілуде, бұл талап етілетін және бітіріп шығатын мамандардағы теңгерімсіздікке алып келді. Әр түрлі ведомстволар өкілдерінің өзара іс-қимылы үшін бірыңғай ақпараттық ортаның болмауы, мүдделі тараптардың кең ауқымы үшін қолда бар ақпараттың қол жетімсіздігі, ашық диалог алаңдарының болмауы орта білім беру ұйымдары түлектерінің басым көпшілігі отбасы мен достарының кеңестерін басшылыққа ала отырып, өз кәсібін таңдауды ≪жанасуға≫ жасауына алып келді. Өз зерттеулерінің нәтижелері көрсеткендей, ұсынылатын және талап етілетін мамандықтар туралы өзекті ақпаратқа қол жетімділіктің болмауына байланысты көптеген мектеп түлектері

елде артық өндіріс байқалатын белгілі бір мамандықтарды таңдау, бұл жұмыссыздықтың өсуіне және бірқатар кәсіптерде білікті мамандардың жетіспеушілігіне әкеледі. Бұл кедергінің себебі ақпаратты жинау, талдау және тарату тетіктерінің болмауы, ведомствоаралық коммуникацияда келісімділіктің болмауы болып табылады, бұл еңбек нарығының болжамды қажеттіліктеріне сәйкес білім беру жүйесінде жоспарлауды қиындатады.

Себеп 3.

Мектеп оқушыларының біліктілігін арттыру үшін материалдық-техникалық базаның болмауы

кәсіби бағдаршылар. Республикада кәсіптік бағдар берушінің функциялары мектеп педагогтеріне (негізінен оқу меңгерушілері немесе мектеп психологтары) формальды түрде бекітілген, олар шамадан тыс жүктелу салдарынан мектептерде жоғары оқу орындарының тұсаукесерлерін ұйымдастырумен шектеледі. Қазіргі уақытта мектеп қызметкерлеріне қазіргі заманғы еңбек нарығының талаптарына сәйкес кәсіптік бағдарлау бойынша біліктілікті арттыру мүмкіндігі берілмейді. Сондай-ақ, бүгінгі күні кәсіби бағдарлаушыларды даярлау бойынша әдістемелік база жоқ. Республикада педагог қызметкерлердің біліктілігін арттырудың ұлттық орталығы жұмыс істейді, бірақ, өкінішке орай, оның қызметі кәсіби бағдар алушылармен жұмысты көздемейді. Білікті кадрларды жан-жақты даярлаусыз ҚР-да кәсіптік бағдарлау жүйесін дамыту мүмкін емес.

Себеп 4.

Кәсіптік бағдарлау функциялары жеке меншікке/коммерцияға берілді.

Жалпы, ҚР-дағы кәсіби бағдар беру жүйесін бір реттік немесе нақты бастамаларды енгізу ерекшелендіреді-

тар шеңбердегі тұлғалар үшін қолжетімді кәсіптік бағдарлау іс-шараларын (олар туралы білетін және белгілі бір қаржылық мүмкіндіктері бар қандай да бір кәсіптік бағдарлау қызметтерін алу). Бүгінгі таңда ҚР-дағы кәсіби бағдарлау қызметтері нарығында жеке компаниялар, ҮЕҰ, қоғамдық қорлар белсенді ойыншылар болып табылады, олар кәсіби бағдарлау саласында өз қызметтерін айтарлықтай ақыға және республиканың белгілі бір аймақтарында ғана ұсынады. Кәсіптік бағдарлау қызметтерін жеке жеткізушілердің қызметіне мониторинг жүргізу тетіктерінің болмауына байланысты елде осы қызметтердің мазмұнына бақылау жүргізілмейді, бұл кейбір жағдайларда аудиторияға теріс әсер етуі мүмкін.

Осылайша, сәтсіздіктің себебі ҚР бойынша қажетті экономикалық ақпаратқа қол жетімділіктің болмауы, сондай-ақ кәсіптік бағдарлау қызметтерін жеке жеткізушілердің қызметіне мониторинг жүргізудің нақты мемлекеттік тетіктерінің болмауы болуы мүмкін.

Себеп 5.

Кәмелетке толмаған қамту профориентационными іс-шаралармен. Ұлттық Кәсіпкерлер палатасы ел мектептерін белсенді қолдайды

мәселелері бойынша кәсіптік бағдар беру; кейбір өңірлерде олар мектеп кәсіптік бағдарлау кабинеттерін ашты, олар оқушылардың назарына нақты өңірдің/облыстың ағымдағы экономикалық жағдайы мен еңбек кәсіпорындары туралы таныстыру бейнероликтерін ұсынады. Сондай-ақ, негізгі ойыншы жүргізуге кәсіби бағдар беру қалады жоғары оқу орындары, олар барады мектептер мен презентациялар өткізеді өз оқу орнының, қолда бар мамандықтар мен түсу шарттары.

Соған қарамастан, елімізде осы іс-шаралармен қамту өте төмен болып қалуда, облыстық және аудандық мектептердің басым көпшілігі кәсіптік бағдарлау кабинеттерімен жабдықталмаған, ақпаратқа қолжетімділік жоқ, оқушылардың үшінші білім беру ұйымдарының өкілдерімен кездесулерін өткізбейді.

Негізгі кедергі қаржы ресурстарының жеткіліксіздігі болып табылады, бұл ҚР мектептерін кәсіптік бағдар беру іс-шараларымен абсолютті қамтуды жүзеге асыруға мүмкіндік бермейді.

Жоғарыда аталған себептер нәтижесі болып табылады дамымаған жүйесін кәсіптік бағдар беру елде. Тиімді шаралар барлық бағыттар бойынша – заңнамалық базаны қамтамасыз ету, халықты хабардар ету тетіктерін енгізу, мектептің кәсіби бағдарлаушыларын даярлау және қайта даярлау үшін әдіснамалық базаны әзірлеу, жеке кәсіби бағдар қызметтерін жеткізушілерге мониторинг жүргізуді көздейді.

Мартин Н.